အာဖဂန်စစ်ပွဲ ဘယ်လိုအဆုံးသတ်မလဲ-မြစမ်းအေး-
အာဖဂန်စစ်ပွဲမှာ ဂန္တဝင်မြောက်ရှုံးနိမ့်မှုကြောင့် အမေရိကန်ရဲ့ ကမ္ဘာလွှမ်းခြုံကော်ပိုရိတ်ပါဝါဟာ ဘာလဲဆိုတာအပေါ် မေးခွန်းတွေ ထွက်ပေါ်လာစေပါတယ်။ အထူးသဖြင့် အမေရိကန်ကဖန်တီးလိုက်တဲ့ ကြီးကျယ်သောစစ်ပွဲကြောင့် အပျက်အစီးဒဏ်ခံရတဲ့ ကျယ်ပြန့်တဲ့ ဒေသကြီးအတွက် ဒီရှုံးနိမ့်မှုက ဘယ်လိုအဓိပ္ပာယ် ဆောင်ပါသလဲ။
အာဖဂန်နစ္စတန်မှစလို့ အီရန် အီရတ် ဆီးရီးယား လက်ဘနွန် (လစ်ဗျား ယီမင်) အထိ လွတ်မြောက်ရေး ယုံကြည်ချက်သစ်များ ပေါ်ပေါက်လာမှုကို အမေရိကန်နယ်ချဲ့ ရင်ဆိုင်နေရတယ်။ ဗဟိုအာရှမှ အနောက်အာရှအထိ အမေရိကန် ကျူးကျော်စွက်ဖက်ထားရာ ဒေသများမှာ စိန်ခေါ်မှုများ တိုးပွားလာနေတယ်။အာဖဂန်ရုပ်သေးအစိုးရ ပြိုလဲမှုသတင်းက – ဘဂ္ဂဒက်(အီရတ်)ရှိ အမေရိကန်သံရုံးကို ဒုံးကျည်များ ဒရုန်းများဖြင့်ပစ်ခတ်တဲ့သတင်း၊ အမေရိကန် နုတ်ထွက်သွားပြီးနောက် ပြန်လည်ဖော်ထုတ်လာတဲ့ ဘယ်လိုဆွေးနွေးပွဲမှာဖြစ်ဖြစ် အီရန်အမာဂိုဏ်း အားကြီးလာတဲ့သတင်းတို့ အပေါ် သက်ရောက်မှုရှိနေပါတယ်။
အီရတ်က သူ့နိုင်ငံတွင်း အခြေဆိုက်ထားတဲ့ အမေရိကန်တပ်ဖွဲ့များ အဆုံးသတ်ဖို့ တောင်းဆိုတယ်။ ဆီးရီးယားက အမေရိကန် ဗုံးကြဲနေတဲ့ကြားက သူ့အချုပ်အခြာအာဏာကို အခိုင်အမာ ကာကွယ်ထားတယ်။ လက်ဘနွန်မှာ ဟစ်ဘိုလာ(ပြောက်ကျား)များကို ချေမှုန်းလို့မရဘူး။ ဂါဇာ(ပါလက်စတိုင်း)က ကြံ့ကြံ့ခိုင်ရပ်တည်နေတယ်။ ဒေသတွင်း အမေရိကန်ရဲ့ မဟာမိတ် အစ္စရေးဟာ ကြာလေအထီးကျန်လေ ဖြစ်နေတယ်။
အလယ်အာရှရဲ့ အဆင်းရဲဆုံးနိုင်ငံ အာဖဂန်နစ္စတန်မှာ ၄၃နှစ်ကြာ(၁၉၇၈-၂၀၂၁) စစ်ရေးစွက်ဖက်မှုနဲ့အတူ အမေရိကန်စူပါပါဝါရဲ့ နှစ်နှစ်ဆယ်ကြာ(၂၀၀၁-၂၀၂၁) သိမ်းပိုက်ထားမှုဟာ ဟာရီကိန်းမုန်တိုင်းအောက်က ကပ်ထူပြားအိမ်တလုံးလို ဖရိုဖရဲပြိုလဲ အဆုံးသတ်သွားပါပြီ။
အမေရိကန် အရင်းရှင်ပါတီကြီး နှစ်ရပ်မှ နိုင်ငံရေးသမားများဟာ ကော်ပိုရိတ်မီဒီယာပေါ်မှာ အမေရိကန်ရှုံးနိမ့်မှုနဲ့ ကသောင်းကနင်းဆုတ်ခွာရမှုမှာ ဘယ်သူ့ကို အပြစ်တင်ထိုက်တယ်ဆိုတာကို ငြင်းခုံနေကြသော်လည်း၊ ထရမ့်ကော ဘိုင်ဒင်ပါ ဆုတ်ခွာဖို့သဘောတူခဲ့ကြတာဖြစ်ပါတယ်။ တကယ်တော့ ဒီပါတီကြီး နှစ်ရပ်စလုံးကပဲ ပင်တဂွန်စစ်ဌာနချုပ်နဲ့ ထောက်လှမ်းရေးဌာနကို တာဝန်ပေးပြီး ၁၉၇၈ ကတည်းက အာဖဂန်အရေးမှာ စွက်ဖက်ကျူးကျော်ခဲ့ကြတာပါ။ ကာတာနိုင်ငံ ဒိုဟာဆွေးနွေးပွဲ ၂၀၂၀ ဖေဖော်ဝါရီ ၂၉ ကတည်းက ထရမ့်နဲ့တာလီဘန်တွေအကြား အာဖဂန်မှ အမေရိကန်တပ်ရုပ်ဖို့ သဘောတူခဲ့တာပါ။ အယ်လ်ကိုင်ဒါနဲ့အဆက်ဖြတ်ဖို့၊ အပစ်ရပ်ဖို့၊ အမေရိကန်နိုင်ငံသားများ ဘေးကင်းလုံခြုံဖို့ တာလီဘန်အကျဉ်းသား ထောင်ချီပြန်လွှတ်ဖို့၊ အာဏာအလွှဲအပြောင်း ချောမွေ့စေဖို့ စတာတွေပါပါတယ်။ အာဖဂန်(ရုပ်သေး)အစိုးရက စေ့စပ်ပွဲမှာ မပါပါဘူး။
မူလသဘောတူချက်အရ ၂၀၂၁ မေ ၁ မှာ အမေရိကန်တပ်တွေ ပြန်ရုပ်ဖို့ပါ။ ဒါပေမဲ့ ဘိုင်ဒင်အစိုးရက တပ်ရုပ်မယ့်ရက်ကို ၂၀၂၁ စက်တင်ဘာ ၁၁ ( ၉/၁၁) သို့ ရွှေ့ခဲ့ပါတယ်။ နောက်ပိုင်း အခြေအနေမဟန်တော့ ဩဂုတ် ၃၁ သို့ ထပ်ရွှေ့တယ်။ အမေရိကန်တပ် အများစုက ဇူလိုင်ကတည်းက ထွက်ခွာသွားပါတယ်။ လေဆိပ်လုံခြုံရေးအတွက် ထောင်အချို့ပဲ ကျန်ပါတယ်။ အာဖဂန်ဟာ အလယ်အာရှရဲ့ အချက်အချာကျတဲ့ ပါဝါကစားကွင်းဖြစ်နေတာ ကြာပါပြီ။ အမေရိကန်ဘဏ်ကြီးများ စက်မှုနဲ့သတ္တုလက်ဝါးကြီးအုပ် ကုမ္ပဏီကြီးများဟာ အာဖဂန်မှာ နှစ်ရှည်လများ သွေးစုပ်နေကြတာပါ။ ၁၉၇၈ အာဖဂန်ကွန်မြူနစ်ပါတီ ဦးဆောင်တဲ့ တော်လှန်ရေးမှာ အာဖဂန်ဘုရင်ထွက်ပြေးရပြီး မြေယာပြုပြင်ရေးနဲ့အတူ ဆိုရှယ်လစ်လမ်းကြောင်းပေါ် တက်လှမ်းလာတယ်။ အမျိုးသမီးတွေ ဘဝလွတ်မြောက်လာကြတယ်။ အာဖဂန်မြေရှင်ကြီးများ စစ်ဘုရင်များ မူဂျာဟေဒင်(ဘာသာရေးအစွန်းရောက်များ)ဟာ ရီဂင်လက်ထက် အမေရိကန်လက်နက်တပ်ဆင်ထောက်ပံ့မှုနဲ့အတူ အာဖဂန်ကွန်မြူနစ်အစိုးရကို ဖြုတ်ချဖို့ စိုင်းပြင်းလာတယ်။ မူဂျာဟေဒင်တွေနဲ့အတူ ဂျိဟဒ်စစ်ပွဲမှာ ပူးပေါင်းလာတာက အယ်လ်ကိုင်ဒါခေါင်းဆောင် အိုစမာဘင်လာဒင်ပါပဲ။
အာဖဂန်ကွန်မြူနစ်အစိုးရကို ကျားကန်ပေးဖို့ ဆိုဗီယက်တပ်တွေ အာဖဂန်မြေထဲဝင်လာတယ် (၁၉၇၉-၈၉) (စစ်အေးခေတ်)။ ဆိုဗီယက်ပြိုကွဲပြီးနောက် အာဖဂန် တော်လှန်ရေးအစိုးရဟာ ဒေသအနည်းပိုင်းကိုပဲ ချုပ်ကိုင်ထားနိုင်တော့ပေမယ့် အာဖဂန်တော်လှန်ရေးဟာ ကိုယ်ကျိုးစွန့် သူရဲကောင်းစိတ်ဓာတ် ခိုင်မာခဲ့ပါတယ်။ ၁၉၉၆ အထိ စစ်ဘုရင်အချင်းချင်း တိုက်နေလို့ ကဘူးကို မသိမ်းနိုင်သေးဘူး။ အဲဒီအချိန်မှာ ဆော်ဒီမှအထောက်အပံ့ ရရှိတယ်လို့ ယူဆရတဲ့ (၁၉၉၀လွန် ပါကစ္စတန်မြောက်ပိုင်းက စပေါ်လာတဲ့) ဘာသာရေးကျောင်းတော်သားများလို့ အဓိပ္ပာယ်ရတဲ့ “တာလီဘန်”များဟာ အင်အားကြီးထွားလာပြီး တပြည်လုံးကို သိမ်းပိုက်လာနိုင်ပါတယ် (၁၉၉၆)။
(၉/၁၁) ၂၀၀၁ အမြွှာမျှော်စင်အတိုက်ခံရမှုနဲ့ သမ္မတဘွတ်ရှ်(အငယ်)ရဲ့ “ငါနဲ့ မတူ ငါ့ရန်သူ” စိန်ခေါ်သံနဲ့အတူ အကြမ်းဖက်သမား Terrorist ဘင်လာဒင်ချေမှုန်းရေး အကြောင်းပြလို့ အာဖဂန်ကို အမေရိကန်က တကိုယ်တော်ကျူးကျော် တိုက်ခိုက်ခဲ့ပါတယ်။ အာဖဂန်စစ် အီရတ်စစ် လစ်ဗျားစစ် ဆီးရီးယားစစ် ယီမင်စစ်(ဆော်ဒီမှတဆင့်) ပါလက်စတိုင်း လက်ဘနွန်အထိ အန်ကယ်ဆမ် စစ်မီးမွှေးခဲ့ပါတယ်။
အမေရိကန် နှစ်၂၀ သိမ်းပိုက်ထားတဲ့ ရုပ်သေးအစိုးရအောက်က အာဖဂန်ဟာ အဆင်းရဲဆုံးနိုင်ငံ ဖြစ်ရုံမက၊ တည်ငြိမ်အေးချမ်းမှု ဒီမိုကရေစီ အလုပ်သမားအခွင့်အရေး စက်မှုဖွံ့ဖြိုးမှုတို့ မရှိခဲ့ဘဲ ဖရိုဖရဲ ကျရှုံးနိုင်ငံအဖြစ် ကျရောက်ခဲ့ပါတယ်။ အမေရိကန်စူပါပါဝါဟာ အကျင့်ပျက်ခြစားမှုနဲ့ ကျွန်ဇာတ်သွင်းမှုကိုပဲ သယ်ဆောင်လာတာပါ။
ဂျူလိုင် ၈ ရက်နေ့ သမ္မတဂျိုးဘိုင်ဒင် သတင်းစာရှင်းပွဲပြုလုပ် ဖြေကြားရာမှာ – အာဖဂန်စစ်သည် ၃၀၀,၀၀၀ လက်နက်အပြည့်အစုံ တပ်ဆင်ထားတယ်။ လေတပ်လည်း ရှိတယ်။ တာလီဘန်က ၇၅,၀၀၀ လောက်ပဲရှိတာ၊ သူတို့က (ကာဘူးမြို့တော်) ကို သေချာပေါက် သိမ်းပိုက်ဖို့ဆိုတာ မဖြစ်နိုင်ဘူးလို့ ဆိုတယ်။ အာဖဂန်မှာက ကန်ထရိုက်ကြေးစားစစ်သည် ထောင်ပေါင်းများစွာလည်း ရှိပါသေးတယ်။
အနှစ် ၂၀ လေကြောင်းနဲ့ အထူးတပ်ဖွဲ့ စစ်ဆင်ရေးများက တာလီဘန်တွေကို မနှိမ်နင်းနိုင်ခဲ့ပါ။ စစ်စရိတ် ဒေါ်လာ $ ၂ ထရီလီယံ ကုန်ကျပြီး၊ အမေရိကန်စစ်သည် ၂၃၁၂ ဦး သေဆုံး၊ ၂သောင်းနီးပါး ဒဏ်ရာရခဲ့တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ အာဖဂန်အရပ်သား ၄၇,၆၀၀ ကျော် သေဆုံးခဲ့၊ ၄၀% ဟာ အမေရိကန် ဗုံးဒဏ်ကြောင့် သေဆုံးခဲ့တယ်လို့ သတင်းများက ဆိုပါတယ်။
ပင်တဂွန်စစ်ပွဲများဟာ အမေရိကန် စစ်-စက်မှုစီးပွားရေးလုပ်ငန်းစုကြီးအတွက် ကြီးမားတဲ့အမြတ်အစွန်းတွေ ရရှိစေပါတယ်။ စစ်သုံးစရိတ် ဒေါ်လာထရီလီယံချီ သုံးစွဲတာလည်း အမြတ်အစွန်းအတွက်ပါပဲ။ အမြတ်အစွန်းပေါ် အခြေခံတဲ့ စစ်-စက်မှုလုပ်ငန်းများ အန္တရာယ်ရှိနေပြီဆိုရင် စစ်ပွဲအသစ်တွေ ဖန်တီးဖို့လိုအပ်နေပြီဆိုတာကို ပြနေတာပါပဲ။
မြို့တော် ကဘူး ဒါလောက်လွယ်လွယ်ကျမယ်လို့ ဘယ်သူမှ ကြိုမတွက်ထားပါဘူး။ တာလီဘန်တွေကတောင် ဒါလောက်မြန်မယ် ထင်မထားခဲ့ဘူးလို့ ဆိုပါတယ်။ တာလီဘန်တွေက မေလလစပြီး ထိုးစစ်ဆင်တယ်။ ဩဂုတ်အစောပိုင်းအထိ ပြည်နယ်မြို့ တမြို့မှ မသိမ်းသေးဘူး။ မြို့ကြီးအချို့ စသိမ်းလိုက်တာနဲ့ အာဖဂန်စစ်တပ် စိတ်ဓာတ်ပျက်ပြားသွားတယ်။ တာလီဘန်တွေက တစတစ နိုင်ငံရဲ့ နေရာအများပိုင်းကို ထိန်းချုပ်လာနိုင်တယ်။ ဒါပေမဲ့ နောက်တလလောက် အကြာမှ ကဘူးကျမယ်လို့ တွက်ထားတာပါ။ ဩဂုတ် ၁၅ တနင်္ဂနွေနေ့ တာလီဘန်တွေ ကဘူးမြို့ထဲဝင်လာတော့ ခံတိုက်မယ့်စစ်တပ်မရှိတော့ဘူး။ အမေရိကန် ထောက်ပံ့ပြီးလေ့ကျင့်ပေးခဲ့တဲ့ အာဖဂန်အမျိုးသားတပ်မတော် ANA ဟာလည်း လက်နက်ချသူချ ထွက်ပြေးသူပြေးနဲ့ တပ်ပျက်သွားပါပြီ။ ဗဟိုအစိုးက ခြွင်းချက်မရှိ လက်နက်ချတယ်။ သမ္မတ Ashraf Ghani (ကြိုတင်ညှိနှိုင်းထားတဲ့အတိုင်း) နိုင်ငံမှ စွန့် ခွာထွက်ပြေးသွားတယ်။ အာဖဂန်မှ မျိုးနွယ်စုဆိုင်ရာ စစ်ဘုရင်ကြီးတွေ ၄ ဦးလောက်ရှိတယ်။ သူတို့နဲ့ ပတ်သက်နေတဲ့ ပြည်သူ့စစ်တပ်ဖွဲ့တွေ၊ အမေရိကန် လေ့ကျင့်ပေးထားတဲ့ ပြည်သူ့စစ်တွေလည်း အများအပြားရှိ တယ်။ ဒါတွေဟာ ဆယ်စုနှစ်လေးစု (အနှစ် ၄၀) ကြာ ပဋိပက္ခတွေ အကြမ်းဖက်မှုတွေနဲ့အတူ ပြည်တွင်းစစ် ဖြစ်နိုင်တဲ့ ရေခံမြေခံတွေဖြစ်တယ်။ ဒါကိုရှောင်ရှားဖို့ (တာလီဘန်အပါ) သက်ဆိုင်သူ အားလုံးပါဝင်တဲ့ ကြားဖြတ်အစိုးရအတွက် ဒိုဟာမှာ အမေရိကန် – တာလီဘန် ဆွေးနွေးခဲ့ကြတာပါ။ တာလီဘန်ထိုးစစ်မှာ ဒေသန္တရ စစ်ဘုရင်ကြီးများရဲ့ ထောက်ခံမှုရခဲ့လို့ ဒီအချက် အောင်မြင်တယ်လို့ ပြောလို့ ရပါတယ်။
အမေရိကန်ပုံစံ (ကြားဖြတ်အသွင်ကူးပြောင်းရေးစီမံကိန်း) ဟာလည်း လေမှာ ပျောက်ကွယ်သွားပြီး ပထမဆုံး ပြည်နယ်မြို့တော်ကျပြီး ၉ ရက်အတွင်း မြို့ကြီးအားလုံးကို သိမ်းပိုက်ကာ ကဘူးမြို့တော်ကို သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့ပါတယ်။ လက်နက်အင်အားချို့တဲ့၊ ခေတ်မီနည်းပညာ ပစ္စည်းကိရိယာ မပြည့်စုံ၊ လေတပ်မရှိပေမယ့် – လူထုဒေါသကို တာလီဘန်တွေက အသုံးချနိုင်ခဲ့ကြတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ အာဖဂန်အစိုးရဟာလည်း စာရင်းသာရှိပြီး တကယ့်အရေအတွက်က ဒီလောက်မရှိပါဘူး။ နောက်ပြီး လစာ မှန်မှန်မပေးနိုင်တာ စတဲ့ ပြဿနာပေါင်း သောင်းခြောက်ထောင်နဲ့မို့ ပြန်မတိုက်ဘဲ ထွက်ပြေးကြတာလည်း များပါတယ်။
တာလီဘန်တိုက်ခိုက်ရေးသမားတွေ သယ်ဆောင်လာတဲ့ကားတွေ ကဘူးမြို့ထဲဝင်လာတာ၊ ရဲနဲ့စစ်သားတွေ ပျောက်ကွယ်သွားတာ၊ လူအုပ်ကြီးက သောင်းသောင်းဖျဖျ ကြိုဆိုတာတွေကို တီဗွီဖန်သားပြင်မှာ တကမ္ဘာလုံးက မြင်တွေ့ရပါတယ်။ သမ္မတ Ashraf Ghani တာလီဘန် ကိုယ်စားလှယ်တွေနဲ့ သမ္မတနန်းတော်မှာ တွေ့ဆုံပြီး တာဂျစ်ကစ္စတန်သို့ လေယာဉ်ဖြင့် ထွက်ခွာသွားကြောင်း အာဖဂန်သတင်းဌာန TOLO က ကြေညာသွားပါတယ်။
အမေရိကန်သံရုံးမှ စာရွက်စာတမ်းတွေ မီးရှို့လောင်ကျွမ်းရာမှ ထွက်ပေါ်လာတဲ့ မီးခိုးတန်းတွေ မြင်တွေ့နေရပါတယ်။ အမေရိကန်သံအမတ်ကြီးက သံရုံးရှိ အမေရိကန်အလံကိုချပြီး တိုင်းပြည်က ထွက်ခွာဖို့ လေဆိပ်ကို ထွက်ခွာသွားပါတယ်။ကဘူးလေဆိပ်မှာတော့ ၁၉၇၅ ဆိုင်ဂုံကျဆုံးခန်းလိုပဲ မီရာလေယာဉ်နဲ့လိုက်ဖို့ လေယာဉ်ပေါ် ဝရုန်းသုန်းကား အလုအယက် တိုးဝှေ့တက်နေသူတွေနဲ့ ပြည့်နေပါတယ်။အာဖဂန်-ဘယ်လဲ၊ တာလီဘန် -ဘယ်လဲဆိုတာတွေကို ရှေ့လာမယ့်အဖြစ်အပျက်တွေအပေါ် ဆက်လက်စောင့်ကြည့်ရဦးမှာပါ။ မြစမ်းအေး (၁၈ ဩဂုတ် ၂၀၂၁)ကိုးကား။ On Afghanistan debacal by John Catalinotto. 15 Auguest 2021. Afghanistan Collapse – an epic of U.S. failure by Sara Flounders.