ဘဏ္ဍာအရင်းရှင်စနစ်အတွင်းမှအမေရိကန်ဘဏ်များပြိုလဲမှု
ဘဏ္ဍာအရင်းရှင်စနစ်အတွင်းမှအမေရိကန်ဘဏ်များပြိုလဲမှု ကြည်ဝင်း တကြော့ပြန် ဘဏ်ပြိုလဲမှုများ ဒီနှစ်မတ်လ၈ရက်နေ့မှာကာလီဖိုးနီးယားအခြေစိုက်ဆီးလ်ဗားဂိတ်ဘဏ် (Silvergate)စပြိုပါတယ်။အဲဒီဘဏ်ကခရစ်တိုကာရင်စီ(crypto currency)လို့ခေါ်တဲ့လျှို့ဝှက်ငွေကြေးစနစ်အတွက်ဝန်ဆောင်မှုပေးတာကိုအဓိကထားလုပ်ကိုင်တဲ့ဘဏ်ဖြစ်တယ်။နောက်၂ရက်အကြာမှာတော့ဆီလီကွန်တောင်ကြားဘဏ် (Silicon Valley Bank)ပြိုလဲပါတယ်။ဒီဘဏ်ကရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုဘဏ်အမျိုးအစားဖြစ်ပြီးသူ့ပိုင်ဆိုင်မှုတန်ဖိုး (assets)က၂၀၆ဘီလျံရှိပြီးအမေရိကန်ဘဏ်တွေထဲမှာအဆင့်၁၆ရှိတဲ့ဘဏ်ဖြစ်တယ်။ဒီဘဏ်ကနည်းပညာဆိုင်ရာအစပျိုးလုပ်ငန်းတွေ (startups)ကိုအရင်းအနှီးထုတ်ချေးတာမျိုးတွေအဓိကထားလုပ်ပါတယ်။၂၀၀၈ခုနှစ်ကပြိုလဲခဲ့တဲ့ (assets)တန်ဖိုးအမေရိကန်ဒေါ်လာ၃၀၇ဘီလျံရှိဝါရှင်တန်အကျိုးတူဘဏ် (Washington Mutual)နောက်ပိုင်းဒုတိယအကြီးဆုံးဘဏ်ပြိုလဲမှုပဲဖြစ်ပါတယ်။တတိယပြိုလဲတဲ့ဘဏ်ကတော့ Signature Bankဖြစ်ပါတယ်။သူ့အက်ဆက်တန်ဖိုးကအမေရိကန်ဒေါ်လာ၁၁၈ဘီလျံရှိပြီးအမေရိကန်သမိုင်းမှာတတိယအကြီးဆုံးပြိုလဲတဲ့ဘဏ်ပဲဖြစ်ပါတယ်။ဒီဘဏ်ကလည်းခရစ်တိုငွေကြေးလုပ်ငန်းတွေနဲ့ဆက်စပ်လုပ်ကိုင်မှုများတယ်။ ခရစ်တိုက ဘဏ်စနစ်ကို ကျော်ခွနိုင်သလား ကိုဗစ်၁၉ကပ်ဘေးမတိုင်မီနဲ့ကပ်ဘေးကာလအတွင်းမှာအမေရိကန်ဘဏ်ကြီးတွေအတော်များများဟာခရစ်တိုငွေကြေးနဲ့ခရစ်တိုငွေကြေးနဲ့ပတ်သက်တဲ့လုပ်ငန်းကြီးတွေမှာမြှုပ်နှံမှုတွေလုပ်ခဲ့ကြတာတွေ့ရတယ်။ ခရစ်တိုငွေကြေးဆိုတာဒစ်ဂျစ်တယ်ငွေကြေးဖြစ်တယ်။ရွေးချယ်စရာငွေကြေးတမျိုးလို့ဆိုတယ်။ဘဏ်တွေမလို၊အစိုးရထိန်းချုပ်မှုမရှိတဲ့ငွေကြေးလို့ဆိုကြတယ်။ငွေချေ၊ငွေလွှဲရာမှာဘဏ်တွေကိုဖြတ်သန်းစရာမလိုတော့ဘူးလို့ဆိုတယ်။ တကယ့်လက်တွေ့မှာခရစ်တိုငွေကြေးကိုင်မယ်ဆိုရင်ကိုယ့်မှာရှိတဲ့ဒေါ်လာနဲ့ခရစ်တိုငွေကိုဝယ်ရတယ်။ဥပမာခရစ်တိုငွေကြေးဖလှယ်ရေးလုပ်ငန်းကြီးတခုဖြစ်တဲ့ FTXမှာဝယ်ပြီးခရစ်တိုငွေစာရင်းဖွင့်နိုင်တယ်။ကိုယ့်ငွေဒေါ်လာကိုဘဏ်ကထုတ်ပြီးဝယ်တယ်။ FTXကခရစ်တိုငွေကြေးရောင်းလိုက်လို့ရလာတဲ့ဒေါ်လာကိုဘဏ်မှာပဲပြန်အပ်တာ၊ဒါမှမဟုတ်စတော့ဝယ်တာစသဖြင့်လုပ်တာပါ။အများစုကတော့ဘဏ်မှာအပ်တာ၊အစိုးရငွေချေးစာချုပ်တွေဝယ်ကြတာပါ။ခရစ်တိုသုံးပြီးငွေပေးချေတာ၊ငွေလွှဲတာတွေလုပ်တဲ့အခါမှာလည်းခရစ်တိုကုမ္ပဏီကြီးတွေကဘဏ်တွေကိုပဲပြန်သုံးကြတာများတယ်။ဒါကြောင့်ခရစ်တိုငွေကြေးသုံးသူတွေဟာသူစွန့်ခွာလာခဲ့တယ်လို့ထင်ထားတဲ့ဘဏ်တွေဆီမှာပဲပြန်ရောက်နေတာဖြစ်ပါတယ်။ ခရစ်တို ဖလှယ်ရေး ကုမ္ပဏီများ အားထားတဲ့ ဘဏ် တကယ်တော့ခရစ်တိုငွေကြေးဟာအလွန်ကြီးမားတဲ့ငွေမဲခဝါချတဲ့ဖြစ်စဉ်ကြီးပါ။ဘဏ်တွေနဲ့အစိုးရငွေကြေးတွေကိုရှောင်ရှားလိုက်တာဆိုတဲ့စိတ်ကူးယဉ်မှုဖြစ်ပြီးလက်တွေ့မှာတော့ခရစ်တိုကိုဘဏ်တွေနဲ့အစိုးရငွေကြေးတွေကပဲနောက်ကပံ့ပိုးပေးနေတာဖြစ်ပါတယ်။ ခရစ်တိုငွေကြေးဖလှယ်ရေးကုမ္ပဏီ FTXကိုထူထောင်သူဆမ်ဘန့်ခ်မင်းဖရိုက် (Sam Bankman-Fried)ဟာလိမ်လည်မှုတွေလုပ်ခဲ့တယ်လို့နာမည်ထွက်လာပြီးနောက်ဖောက်သည်တွေကသူတို့ရဲ့ခရစ်တိုငွေကြေးတွေပြန်လည်ထုတ်ယူကြရာကနေ၂၀၂၂ခုနှစ်နိုဝင်ဘာလမှာ FTXဟာဒေဝါလီခံလိုက်တယ်။ (Silvergate)ဘဏ်ဟာ၁၉၈၈ခုနှစ်စထောင်စဉ်ကငွေစုငွေချေးလုပ်ငန်းတွေနဲ့စတင်ခဲ့တာဖြစ်တယ်။၂၀၁၀ခုနှစ်တွေမှာတော့ခရစ်တိုငွေကြေးဈေးကွက်မှာဝင်ကစားနေကြသူတွေကိုဘဏ်ဝန်ဆောင်မှုစပေးခဲ့တယ်။၂၀၂၂ခုနှစ်စတုတ္ထ၃လပတ်မှာဘဏ်အပ်နှံငွေ၉၀%ဟာခရစ်တိုငွေကြေးနဲ့ဆက်စပ်နေတယ်။အပ်နှံငွေအမေရိကန်ဒေါ်လာ၁ဘီလျံကျော်ဟာ FTXထူထောင်သူဆမ်ဘန့်ခ်မင်းဖရိုက် (Sam Bankman-Fried)နဲ့သက်ဆိုင်နေတယ်။ (Silvergate)ဘဏ်ဟာငွေလွှဲပြောင်းမှုတွေပိုမိုလျင်မြန်လွယ်ကူစွာလုပ်ပေးနိုင်တဲ့ Silvergate Exchange Networkကိုအကောင်အထည်ဖော်ခဲ့တယ်။ငွေလွှဲပြောင်းမှုနှိုင်းယှဉ်ချက် အရလျင်မြန်တဲ့အတွက်ဒီဝန်ဆောင်မှုကိုခရစ်တိုငွေကြေးကုမ္ပဏီအတော်များများကအသုံးပြုလာကြတယ်။ (Silvergate)ဘဏ်ဟာလုပ်ငန်းအများစုကိုခရစ်တိုငွေကြေးကုမ္ပဏီတွေနဲ့လုပ်ကိုင်ပေမယ့်အပေါင်ပါစာချုပ်နဲ့အစိုးရငွေချေးစာချုပ်တွေကိုဘဏ်အပ်ငွေအများစုနဲ့ဝယ်ယူထားတာပါ။၂၀၂၁ကနေ၂၀၂၃အတွင်းငွေဖောင်းပွမှုဖြစ်လာလို့ဗဟိုဘဏ်ကဘဏ်တိုးနှုန်းတွေမြှင့်တင်လိုက်တဲ့အခါအဲဒီစာချုပ်တွေရဲ့လက်ငင်းဈေးကွက်တန်ဖိုးကျဆင်းသွားတယ်။သက်တမ်းပြည့်အထိထားရင်ဆုံးရှုံးမှုမရှိပေမယ့်ချက်ချင်းရောင်းရင်တော့ဆုံးရှုံးမှုများတယ်။ ခရစ်တို ဖလှယ်ရေး ကုမ္ပဏီပြိုလဲမှုက ဆက်စပ်ဘဏ်ကို ဆွဲခေါ်သွား FTXခရစ်တိုငွေကြေးလုပ်ငန်းကြီးဒေဝါလီခံသွားပြီးနောက်ခရစ်တိုငွေကြေးနဲ့ဆက်စပ်တဲ့လုပ်ငန်းတွေရဲ့ (Silvergate)ဘဏ်မှာအပ်ငွေဟာ၆၈%ကျဆင်းသွားတယ်။သူ့ဖောက်သည်တွေကဘဏ်ကနေအမေရိကန်ဒေါ်လာ၈ဘီလျံအထိထုတ်ယူခွင့်ပေးဖို့တောင်းဆိုလာကြတယ်။ဘဏ်မှာထုတ်ပေးဖို့အဲဒီလောက်ငွေမရှိတာမို့သူပိုင်တဲ့ငွေချေးစာချုပ်တွေအရှုံးခံထုတ်ရောင်းရတယ်။၂၀၂၂ခုနှစ်စတုတ္ထသုံးလပတ်မှာအမေရိကန်ဒေါ်လာ၇၁၈သန်းဆုံးရှုံးခဲ့ရတယ်။ငွေချေးစာချုပ်တွေအရှုံးခံရောင်းခဲ့ရာက၂၀၂၃ခုနှစ်မတ်လ၈ရက်နေ့မှာဘဏ်ကိုဆန္ဒအရပိတ်သိမ်းကြောင်း၊အပ်နှံငွေအားလုံးကိုပြန်ထုတ်ပေးသွားမယ်ဖြစ်ကြောင်းအများသို့အသိပေးစာထုတ်ပြန်ခဲ့တယ်။ ငွေချေးစာချုပ် အရှုံးပေါ်တဲ့ သတင်းကြောင့် သတင်းကြောင့် အပ်နှံငွေ စုပြုံလာထုတ်တာ ကြုံရတဲ့ ဘဏ် ဒုတိယပြိုလဲတဲ့ဘဏ်ကဆီလီကွန်တောင်ကြားဘဏ်ဖြစ်တယ်။ကိုဗစ်၁၉ကပ်ဘေးကာလမှာနည်းပညာကဏ္ဌနဲ့ဆိုင်တဲ့လုပ်ငန်းတွေကြီးထွားမှုရှိလာတာကြောင့်ဆီလီကွန်တောင်ကြားဘဏ် (Silicon Valley Bank)မှာအပ်နှံငွေတိုးလာခဲ့တယ်။အပ်နှံငွေဒေါ်လာ၅၀ဘီလျံရှိရာကနေ၂၀၂၂ခုနှစ်အဆုံးမှာ၂၀၀ဘီလျံဖြစ်လာတယ်။အဲဒီတိုးများလာတဲ့ဘဏ်အပ်ငွေတွေနဲ့၂၀၂၁ခုနှစ်မှာအမေရိကန်အစိုးရဗဟိုဘဏ် (Federal Reserve)ရဲ့ကာလရှည်ချေးငွေစာချုပ်တွေဝယ်ခဲ့တယ်။ ၂၀၂၁ -၂၀၂၃အတွင်းမှာဗဟိုဘဏ်ကငွေကြေးဖောင်းပွမှုကိုလျှော့ချဖို့ဆိုပြီးအတိုးနှုန်းတွေမြှင့်တင်ခဲ့တယ်။ဘဏ်တိုးနှုန်းမြင့်လာတာကြောင့်စီးပွားရေးမှာချေးငှားရတဲ့ကုန်ကျစရိတ်တွေလည်းတက်လာခဲ့တယ်။အဲဒါကြောင့်ငွေလိုလာတဲ့ဆီလီကွန်တောင်ကြားဘဏ်ရဲ့ဖောက်သည်တချို့ဟာအပ်နှံငွေတွေထုတ်ယူလာကြတယ်။ငွေထုတ်ပေးနိုင်ဖို့အတွက်မတ်လ၈ရက်နေ့မှာအမေရိကန်ဒေါ်လာ၂၁ဘီလျံတန်ဖိုးရှိငွေချေးစာချုပ်တွေထုတ်ရောင်းခဲ့ရကြောင်း၊အမေရိကန်ဒေါ်လာ၁၅ဘီလျံချေးခဲ့ပြီးနောက်ထပ်ဒေါ်လာ၂.၂၅ဘီလျံရဖို့စတော့ရှယ်ယာတွေထုတ်ရောင်းမယ့်အကြောင်းဆီလီကွန်ဘဏ်ကကြေညာချက်ထုတ်ခဲ့တယ်။အဲဒီကြေညာချက်ထွက်ပြီးနောက်တရက်မှာဘဏ်ကငွေတွေအလုအယက်ထုတ်ယူမှု (bank… Read More »